1. Hiểu về bệnh sỏi mật theo quan điểm y học cổ truyền

1.1. Cơ chế gây bệnhsỏi mậttheo y học cổ truyền

Y học cổ truyền xếpbệnh sỏi mậtvào phạm trù hoàng đản, hiếp thống, tâm hạ thống, vị quản thống. Cơ chế gây nên bệnh xuất phát từ:

Người bị sỏi mật hay đau nhói thượng vị hoặc mạn sườn

- Can đởm rối loạn

Đởm có quan hệ biểu lý với can, vận chuyển dịch mật, lấy thông giáng để đưa xuống dưới làm thuận. Trường hợp can không thông do tình chí uất ức sẽ làm cho khí huyết ứ trệ, đởm không thông giáng nên tích trệ dịch mật. Dịch mật bị tích tụ tràn ra bì phu gây vàng da, chuyển xuốngbàng quangkhiến nước tiểu sẫm màu. Tích tụ dịch mật lâu ngày gây can kinh hun đốt và hình thành sỏi mật.

- Tổn thương ăn uống

Ăn quá nhiều chất béo ngọt dẫn đến khó tiêu và rối loạn vận hóa tỳ vị gây hóa nhiệt. Tỳ thấp và uất nhiệt kết hợp không được giải trừ khiến đởm phủ thông giáng, uất kết dịch mật gây sỏi mật.

- Trùng tích đởm phủ

Nhiễmký sinh trùnglàm thấp nhiệt uẩn kết, hồi trùng ăn chất dinh dưỡng, ký sinh ở đường tiêu hóa và tấn công đường mật khiến dịch mật uất trệ, thấp nhiệt và phát sinh sỏi.

1.2. Biến chứng của bệnh sỏi mật

Bệnh sỏi mật được phân thành các thể cơ bản:

- Thể can uất khí trệ: sơ tiết thất thường, can đởm khí trệ huyết ứ khiến chức năng tỳ vị bị rối loạn.

- Thể thấp nhiệt: uất tích gây chứng dương minh phủ thực kết hợp thấp gây trở trệ trung tiêu và hóa nhiệt. Sự kết hợp giữa thấp và nhiệt hun đốt can đởm khiến cho dịch mật thoát khỏi đường mật gây vàng da, vàng mắt và nước tiểu sẫm màu.

- Thể nhiệt độc: gây nên bởi dương minh phủ thực, theo thời gian, nhiệt nhập doanh huyết khiến bệnh trở nên trầm trọng.

2. Các bài thuốc chữa sỏi mật y học cổ truyền

Tùy vào giai đoạn của bệnh mà áp dụngbài thuốc chữa sỏi mậtkhác nhau. Nguyên tắc trị sỏi mật của y học cổ truyền là:

- Giai đoạn cấp tính: trị tiêu, khứ tà.

- Giai đoạn ổn định: trị bản, phù chính.

Tùy theo thể bệnh mắc phải mà dược liệu trong các bài thuốc chữa sỏi mật sẽ có các thành phần khác nhau

2.1. Bài thuốc chữa sỏi mật giai đoạn cấp tính

Pháp điều trị trongbài thuốc chữa sỏi mậtgiai đoạn cấp tính là: thanh nhiệt lợi thấp, sơ can lý khí, lợi đởm bài thạch.

Bài thuốc gồm 1 thang các dược liệu:

- 12g mỗi vị: sài hồ, hoàng cầm, chỉ thực, chi tứ, uất kim, sinh đại hoàng.

- 15g mỗi vị: bạch thược, nhân trần, hổ thượng.

- 20g kim tiền thảo.

- 0.6g mộc hương.

Đem 1 thang thuốc này sắc uống trong ngày. Sự kết hợp của các dược liệu trên làm tăng tiết mật, hạn chế căng giãn túi mật, điều hòa trương lực cơ đại tràng, ức chế viêm đường mật. Kết quả là tăng tiết mật, giảm đau, ức chế viêm, giảm viêm, bài thạch.

2.2. Bài thuốc chữa sỏi mật giai đoạn ổn định

Tùy theo thể bệnh mà áp dụngbài thuốc chữa sỏi mậtsao cho phù hợp:

2.2.1. Thể thấp nhiệt uẩn kết

- Biểu hiện: đau trên rốn hoặc mạn sườn, căng tức thượng vị, sốt cao, khát nước,buồn nôn, sợ lạnh, vàng da, vàng mắt, nước tiểu sậm màu, lưỡi đỏ,táo bón, rêu lưỡi vàng,...

- Pháp điều trị: thông lý công hạ, thanh nhiệt lợi thấp.

- Bài thuốc: gồm các dược liệu sau đem sắc uống trong ngày.

+ 10g mỗi vị: bán hạ, hoàng cầm, chí thực, bạch thược.

+ 15g mỗi vị: sài hồ, sinh khương, hải kim sa, kê nội kim.

+ 0.6g đại hoàng.

+ 5 quả đại táo.

Bài thuốc chữa sỏi mật này có tác dụng tả nhiệt thông phủ, sơ tà thấu biểu, thanh uất nhiệt ở đởm, hành khí phá kết, hành khí tiêu bĩ, điều hòa khí huyết, sinh tân ích âm hoãn cấp, trừ thấp và bài sỏi.

2.2.2. Thể can uất khí trệ

- Biểu hiện: đau mạn sườn âm ỉ, tê mỏi bả vai trái, miệng đắng, khô họng, trướng bụng, sợ ăn đồ béo, sốt nhẹ, tiểu màu vàng, lưỡi đỏ, mạch huyền tế,...

- Pháp điều trị: sơ can lợi đởm.

- Bài thuốc: gồm các dược liệu sau sắc uống hết trong ngày và trước mỗi bữa ăn:

+ 10g mỗi vị: trần bì, cam thảo, hương phụ, uất kim.

+ 12g mỗi vị: sài hồ, xuyên khung, chỉ xác.

+ 15g bạch thược.

+ 30g kim tiền thảo.

Việc sử dụng bài thuốc chữa sỏi mật này giúp sơ can giải uất, hành khí hoạt huyết, trừ uất trệ kinh can, lý khí hành trệ, hoãn cấp chỉ thống,...

Việc dùng thuốc chữa sỏi mật y học cổ truyền cần có sự tham vấn thầy thuốc có chuyên môn

2.2.3. Thể đàm trọc trở trệ

- Biểu hiện: đau tức mạn sườn phải và thượng vị,mệt mỏi, người nặng nề, lưỡi bệu và nhờn, mạch hoạt.

- Pháp điều trị: kiện tỳ lý khí, hóa đàm tán kết.

- Bài thuốc: gồm 1 thang thuốc với các dược liệu sau sắc lên và uống trong ngày:

+ 15g mỗi vị: trần bì, bán hạ.

+ 10g phục linh.

+ 0.6g cam thảo.

+ 1 quả ô mai, 7 lát sinh khương.

Quá trình dùng bài thuốc này mang lại đồng thời 2 công dụng tán và thu giúp tiêu đàm, ích khí kiện tỳ triệt nguồn sinh đàm.

2.2.4. Thể ứ huyết tích tụ

- Biển hiện: đau nhói mạn sườn, mạch sác huyền, lưỡi tím, có khối u mạn sườn phải.

- Pháp điều trị: tán sỏi, hành khí hoạt huyết.

- Bài thuốc: 1 thang gồm các dược liệu sau đem sắc uống 1 thang/ngày:

+ 10g mỗi vị: trần bì, cam thảo, uất kim, hương phụ.

+ 12g mỗi vị: sài hồ, xuyên khung, chí xác.

+ 15g: bạch thược.

+ 30g: kim tiền thảo.

Việc sử dụngbài thuốc chữa sỏi mậtthể ứ huyết tích tụ giúp thông lợi huyết mạch, hành khí tán kết, hành huyết chỉ thống, tiêu sỏi, lợi tiểu.

Mặc dùbài thuốc chữa sỏi mậtcó nhiều lợi ích, nhưng không được tùy ý sử dụng mà cần tham vấn ý kiến thầy thuốc có chuyên môn vì mỗi thể, mỗi giai đoạn sẽ áp dụng bài thuốc khác nhau. Việc sử dụng bài thuốc này cần phải trải qua thời gian dài mới thấy được hiệu quả. Bên cạnh việc dùng thuốc, người bị sỏi mật cũng cần duy trì lối sống lành mạnh và chế độ ăn uống cân đối.